Η πανδημία, η ύφεση και η Αριστερά
Είναι γνωστό πως οι εκτιμήσεις των διεθνών οργανισμών και των συστημικών μίντια για το αύριο της οικονομίας είναι εξαιρετικά αποκλίνουσες. Σε ό, τι αφορά ειδικά την Ελλάδα, από το 5% της JPMorgan έως το 35% του ΟΟΣΑ και με τα πέντε δέκα δεκαπέντε του γνωστού μας κρυφτού (ΔΝΤ -10%, όπως η Société Générale, Handelsblatt -15%, Unicredit -20%), το πρώτο συμπέρασμα που μπορεί να προκύψει είναι πως δεν ξέρουν τι τους γίνεται. Το δεύτερο, συνδυασμένο με το πρώτο, είναι ότι εδώ δεν έχουμε να κάνουμε, απλώς, με τεχνικές αναλύσεις, αλλά περισσότερο με τοποθετήσεις «τεχνοκρατών», που προετοιμάζουν κατάλληλα πολιτικά αποτελέσματα.
Η δραματοποίηση πραγματικών δεινών βρίσκεται, όπως ξέρουμε καλά πια, στη βάση του Δόγματος του Σοκ, κεντρικής στρατηγικής της παγκόσμιας άρχουσας τάξης προκειμένου να κάνει τα πάντα «ευκαιρίες».
Σημαίνει αυτό πως τα πράγματα δεν είναι και τόσο άσχημα; Κάθε άλλο. Άλλωστε, ήταν οι ριζοσπαστικές αναλύσεις της κρίσης τα τελευταία δώδεκα χρόνια που προειδοποιούσαν πως τα φαινόμενα απατούν και ότι η κρίση του 2008 κάθε άλλο παρά έχει ξεπεραστεί.
Όλοι οι δείκτες σχεδόν σημείωναν μια επιδεινούμενη διαρκώς τάση, που ταιριάζει ακριβώς στον χαρακτηρισμό της περιόδου ως Long Depression: οι επενδύσεις χωρίς την παραμικρή ανάκαμψη, το χρέος –ιδίως το εταιρικό- πολύ αυξημένο σε σχέση με την αρχή της κρίσης, τόσο που π.χ. οι αμερικάνικες επιχειρήσεις να θεωρούνται σε ποσοστό 40% στην κατηγορία των ζόμπι, η Κίνα με ένα ασύλληπτο για τα δεδομένα της χρέος, που έκανε όλο και πιο δύσκολο να αναλάβει εκ νέου το ρόλο της διεθνούς αναπτυξιακής ατμομηχανής, μια νομισματική πολιτική, η οποία, αφού υποβοήθησε μια νέα τερατώδη φούσκα, έγινε ουσιαστικά εντελώς ανενεργή πια.
Στην πραγματικότητα και τα συστημικά θινκ τανκς προειδοποιούσαν, από το ’18 τουλάχιστον, πως ένα νέο κρισιακό επεισόδιο ήταν προ των πυλών. Έλειπε μόνο η ακίδα για την εκκίνηση της νέας κατηφόρας. Μπορεί να ήταν μια κατάρρευση των αναδυόμενων, ένας εκτεταμένος εμπορικός πόλεμος, κάποιο απρόβλεπτο πολιτικό γεγονός. Αποδείχτηκε πως ήταν ο COVID -19.
Έχει σημασία να γίνει κατανοητό πως η θεωρία του «μαύρου κύκνου», απολογητική του συστήματος προφανώς, είναι ανυπόστατη. Όταν ξέρεις –όλα τα στοιχεία το δείχνουν ανάγλυφα- πως η νέα καταβύθιση είναι προ των πυλών, οι μαύροι κύκνοι είναι, απλώς, πράσινα άλογα: πάντοτε οι μεγάλες καπιταλιστικές κρίσεις προκαλούνται από κάτι «απρόβλεπτο» στη συγκεκριμένη συγκυρία –οι αιτίες τους, ωστόσο, είναι, εν πολλοίς, ανεξάρτητες και καθόλου «απρόβλεπτες».
Να ξαναθυμηθούμε την αλφαβήτα που μας παραδίδει η ιστορική εμπειρία αναφορικά με τις καπιταλιστικές κρίσεις: η υπέρβασή τους, πάντοτε, συνδυάζει δύο στοιχεία, την επίθεση στον κόσμο της εργασίας για αύξηση της εκμετάλλευσης και την εκτεταμένη καταστροφή, πολλές φορές και φυσική, κεφαλαίου, που δεν μπορεί να αξιοποιηθεί με αποδεκτούς συστημικά όρους. Με δυο λόγια, η υπέρβαση της καπιταλιστικής κρίσης σημαίνει αποκατάσταση της «υγιούς» κερδοφορίας –όσο αυτή δεν επέρχεται λειτουργούν, στην καλύτερη περίπτωση, υποκατάστατα, όπως οι χαλαρές νομισματικές πολιτικές, τα οποία, όμως, τελικά, εμποδίζοντας την «αναγκαία», με καπιταλιστικούς όρους, εκκαθάριση, επαναφέρουν το πρόβλημα, με ακόμη οξύτερους όρους.
Για να το συνδέσουμε με τα σημερινά, ας αποδεχτούμε την πρόβλεψη του ΔΝΤ για ύφεση στην Ελλάδα της τάξης του 10% το 2020 και ανάκαμψη 5% από το 2021 και τα επόμενα χρόνια. Αν είναι έτσι, κάποιος μπορεί να πει εύλογα: και λοιπόν; Θα το αναπληρώσουμε εύκολα αρκεί να περισώσουμε τον κόσμο σήμερα. Ο λόγος που αυτό δεν είναι καθόλου εύλογο δεν είναι τα «μεγέθη», αλλά τα συμφέροντα. Γιατί τα μεγέθη αποτυπώνουν και προδιαγράφουν ταξικές βλέψεις –δεν πρόκειται για «επιστημονικά δεδομένα», αξιολογικά ουδέτερα. Μια δημοκρατική και σχεδιασμένη οικονομία θα μπορούσε εύκολα να ανταποκριθεί –η σημερινή «πανικοβάλλεται» λόγω του μηχανισμού κινήτρων που την καθοδηγούν.
Ειδικά στις σημερινές συνθήκες, το πρόβλημα δεν είναι «το κακό που μας βρήκε», αλλά αυτό που προσφυώς έχει ονομαστεί νε(κρ)οφιλελευθερισμός και το οποίο, για να δώσω ένα δικό μας άμεσο παράδειγμα, κάνει την τρόικα να απαγορεύει τη διατήρηση της πενιχρής έστω νομοθεσίας για την προστασία της πρώτης κατοικίας, ακόμη και μέσα στην καρδιά μιας πανδημίας.
Θα μπορούσε, όμως, να είναι αλλιώς; Θα μπορούσε, πράγματι, όπως πολλοί νομίζουν και υποστηρίζουν, ιδίως όσοι φιλοδοξούν «να σώσουν τον καπιταλισμό από τον ίδιο του τον εαυτό», να υπάρξει ένας νέος κοινωνικός κεϊνσιανισμός, μια επανάληψη της μεταπολεμικής σοσιαλδημοκρατικής συναίνεσης;
Νομίζω πως όχι. Ενώ είναι προφανές πως τα κράτη θα τα δώσουν και πάλι όλα, η πρόβλεψη είναι ότι ο λογαριασμός θα έρθει αναγκαστικά. Ως γνωστόν, άλλωστε, για τα νεοκλασικά οικονομικά «δεν υπάρχει δωρεάν γεύμα», εκτός κι αν είσαι συστημική τράπεζα ή κάτι εξίσου σημαντικό.
Και νομίζω πως η απάντηση είναι αρνητική γιατί μια πραγματικά σοσιαλδημοκρατική επιστροφή θα απαιτούσε μείζονες μετασχηματισμούς, σχεδόν επαναστατικού, για τα σημερινά δεδομένα, χαρακτήρα. Με άλλα λόγια, δεν υπάρχουν οι αντικειμενικοί κοινωνικοί και πολιτικοί όροι. Αρκεί να σημειώσουμε πως η μεταπολεμική συστημική διευθέτηση βασίστηκε πάνω σε ένα εκκαθαρισμένο –ισοπεδωμένο, καλύτερα- οικονομικό έδαφος, μετά την τεράστια καταστροφή του Β’ Πολέμου, ενώ, την ίδια στιγμή, η προηγηθείσα ρωσική επανάσταση και η σύστοιχη «κατάσταση των πνευμάτων» μετά την ανθρωποσφαγή έκανε τα πράγματα εξαιρετικά επισφαλή για τον καπιταλισμό, τουλάχιστον στην Ευρώπη.
Για να γίνει σαφές, αν ο ευρωπαϊκός κοινοτικός προϋπολογισμός γινόταν από 1% (!) 20% τότε η διαχείριση της κρίσης στην ΕΕ θα ήταν εφικτή χωρίς μεγάλες απώλειες, σε συνδυασμό πάντα με:
• Δημόσια ιδιοκτησία τραπεζών και στρατηγικών επιχειρήσεων
• Μαζικές δημόσιες επενδύσεις
• Δημοκρατικό «κεντρικό» σχεδιασμό των επενδύσεων
Σε σχέση με το τελευταίο, να θυμίσω ότι ο Κέινς, ήδη στη δεκαετία του ’30, θεωρούσε πως μόνο ένας τρόπος υπάρχει για να υπερβαθεί η αναγκαιότητα επαναλαμβανόμενης –σε όλο και μεγαλύτερα μεγέθη- καταστροφής κεφαλαίου, δηλαδή παραγωγικών μέσων, των οποίων η καταστροφή δεν δικαιολογείται από κοινωνική άποψη (από την άποψη των αξιών χρήσης, δηλαδή, από την άποψη της κάλυψης των κοινωνικών αναγκών). Και ο τρόπος αυτός είναι η πλήρης σχεδόν «κοινωνικοποίηση των επενδύσεων» -στον σημερινό κόσμο με κατανομή δημόσιων/ιδιωτικών επενδύσεων της τάξης του 1 προς 5, θα απαιτούνταν, για την υλοποίηση της κεϊνσιανής άποψης, τουλάχιστον η αναστροφή της αναλογίας, με τις δημόσιες επενδύσεις να υπερβαίνουν το 15% του ΑΕΠ.
Επειδή, λοιπόν, «αυτά δεν γίνονται», οι λύσεις που προτείνονται «θεσμικά» είναι τα γνωστά «πακέτα». Έτσι η ΕΚΤ, δια της Λανγκάρντ, αφού αρχικά θεώρησε πως δεν τρέχει και τίποτε σπουδαίο, μόλις αντιλήφθηκε, με την εξέλιξη των σπρεντς, ότι κινδυνεύουν άμεσα οι συστημικές τράπεζες, με πρώτες την Deutsche Bank και την PNB Paribas, που είναι εξαιρετικά εκτεθειμένες λόγω των παραγώγων, έριξε προθύμως 750 δις ποσοτική χαλάρωσης (που θα φτάσει και το 1.5 τρις στη συνέχεια). Αντίστοιχα η ΕΕ συμφώνησε σε εκταμίευση 540 δις ως απάντηση στην κρίση, με σαφή, ωστόσο, την πρόθεση να πρόκειται, κυρίως, για δανεικά –το ποσό είναι γελοίο για μια οικονομία με ΑΕΠ περίπου των 20 τρις, πολύ περισσότερο όταν τα άμεσα χρήματα δεν είναι ούτε καν 125 δις.
Δεδομένης της σκανδαλώδους ανεπάρκειας αυτών των πολιτικών, ιδίως για τον ευρωπαϊκό Νότο, αντιπροτείνονται η αμοιβαιοποίηση των χρεών μέσω της έκδοσης ευρωομολόγων (πρωτοβουλία των 9) και, ακόμη καλύτερα η μεγάλη εκτύπωση χρήματος αδιαφορώντας για τον πληθωρισμό (από τους αριστερούς οπαδούς της νέας νομισματικής θεωρίας μέχρι και τους Financial Times). Σε μια ενδιάμεση πρόταση –μεταξύ των «πακέτων» και των παραπάνω «ριζοσπαστικών»- η ισπανική κυβέρνηση προτείνει έκδοση διηνεκών ομολόγων 1.5 τρις έτσι ώστε να μην αυξάνεται το δημόσιο χρέος.
Από τη σημερινή θέση, στις 25 Απριλίου, φαίνεται πως μόνο τα «πακέτα» θα μείνουν στο τραπέζι και, επομένως, η ύφεση θα είναι πολύ μεγάλη και, ουσιαστικά, αναπάντητη –στο μέτρο ιδίως που επανέλθει κατάσταση lockdown.
Για το ανταγωνιστικό κίνημα και την Αριστερά, είναι προφανές πως η πρότασή της δεν μπορεί παρά να ξεκινά στρατηγικά από «αυτά που δεν γίνονται», όπως διατυπώθηκαν παραπάνω. Ο σοσιαλιστικός μετασχηματισμός δεν είναι απλώς επίκαιρος, αλλά η μόνη ρεαλιστική προοπτική μπροστά σε μια συνθήκη, που προδιαγράφει συστημικά αδιέξοδα τεράστιας κλίμακας, πρωτοφανείς υγειονομικές διακινδυνεύσεις, κλιματική κρίση πλανητικής κλίμακας, διατροφική κρίση, μεταξύ άλλων.
Μεταβατικά
• ξεκινώντας με τη μεγάλη ενίσχυση των Δημοσίων Συστημάτων Υγείας και την καθολική πρόσβαση, την πρόσληψη προσωπικού για τον έλεγχο και τη δράση ενάντια στην πανδημία, την διασφάλιση επάρκειας σε φάρμακα, εξοπλισμό και τρόφιμα, την σχεδιασμένη στήριξη της αγροτικής παραγωγής, μια μεγάλη πολιτική πρωτοβουλία ενάντια στην ανεργία μέσα από δημόσιες επενδύσεις σε υποδομές μαζί με μείωση των ωρών εργασίας, την φορολογική αναδιανομή με μεγάλη επιβάρυνση των εύπορων –όχι μόνο του «μεγάλου κεφαλαίου»-στρωμάτων, την επίθεση στον πολλαπλώς εμφανιζόμενο νέο μαυραγοριτισμό, την αδιάλλακτη υπεράσπιση και ενίσχυση των κοινωνικών, πολιτικών και εργασιακών δικαιωμάτων και των ατομικών ελευθεριών και την άνευ όρων διασφάλιση της ισοτιμίας μεταναστών και προσφύγων
• περνώντας σε ένα πρόγραμμα καθολικής εθνικοποίησης του κλάδου Υγείας, κοινωνικοποίησης των Φαρμακευτικών εταιριών, σχεδιασμού, που αλλάζει την κατανομή των πόρων με γνώμονα την ικανοποίηση των βασικών κοινωνικών αναγκών και παρέχει δωρεάν όλες τις θεμελιώδεις υπηρεσίες, δημιουργίας ενός μαζικού υγειονομικού μηχανισμού προσωπικού και εξοπλισμών, κοινωνικοποίησης του τραπεζικού συστήματος, διαγραφής του χρέους σε μεγάλη κλίμακα και
• καταλήγοντας σε μια πρόταση ριζικού κοινωνικού μετασχηματισμού, του οποίου η επικαιρότητα και η αναγκαιότητα ενισχύονται με τον χρόνο, μ’ όλο που η πολιτική Αριστερά εμφανίζεται ακόμη εξαιρετικά κατώτερη των περιστάσεων.
Να πληρώσουν τώρα οι πλούσιοι, λέει στις έρευνες γνώμης στην Ελλάδα πάνω από το 70% των ερωτώμενων, την ίδια στιγμή που στις ΗΠΑ η πλειοψηφία των νέων θεωρεί «καλή ιδέα τον σοσιαλισμό».
Μια συντεταγμένη κινητοποίηση της όλης ανταγωνιστικής Αριστεράς έχει, λοιπόν, έρεισμα. Ας το αξιοποιήσουμε.
Χρήστος Λάσκος
