Δελτίο Θυέλλης 43 Συνέντευξη με τον Μπερντ Κάσπαρεκ*

Η σύνοδος Ευρωπαϊκής Ένωσης - Τουρκίας κατέληξε ύστερα από διαπραγματεύσεις μηνών στη «συνεργασία», δηλαδή την ένταξη της Τουρκίας στο ευρωπαϊκό καθεστώς διαχείρισης συνόρων και μετανάστευσης. Πιστεύεις ότι η πολιτική αυτή θα έχει τα αποτελέσματα που επιθυμεί η ΕΕ;
Όπως πάντα, είναι δύσκολο να κάνει κανείς μια ασφαλή πρόβλεψη. Αλλά νομίζω ότι στην περίπτωση της Τουρκίας, και ιδιαίτερα σε αυτή την περίοδο εντεινόμενου αυταρχισμού της διακυβέρνησης Ερντογάν, η ΕΕ παίρνει μεγάλα ρίσκα. Από τη μια, οι διαπραγματεύσεις καταδεικνύουν ότι αυτή είναι μόνο η αρχή μιας μακράς διαπραγμάτευσης. Είδαμε ότι ενώ η ΕΕ προσέφερε 3 δισ. ευρώ «οικονομικής βοήθειας» για μια περίοδο δύο χρόνων, η τουρκική κυβέρνηση απαίτησε την καταβολή του ίδιου ποσού ανά έτος. Τελικά φαίνεται να συμφώνησαν ότι η ΕΕ θα πληρώνει τμηματικά, στο βαθμό που η τουρκική κυβέρνηση εκπληρώνει συγκεκριμένους στόχους που έχουν τεθεί. Με αυτό τον τρόπο η ευρωτουρκική συνεργασία μετατρέπεται σε μια διαπραγμάτευση δίχως τέλος, η οποία θα συνοδεύεται από περιόδους ανοίγματος και κλεισίματος των τουρκικών συνόρων. Ο έλεγχος της μετανάστευσης έχει μετατραπεί σε ισχυρότατο διαπραγματευτικό χαρτί στη νοτιοανατολική Ευρώπη.
Από την άλλη, πώς μπορούμε να είμαστε βέβαιοι-ες ότι ο Ερντογάν έχει πραγματικά τη δυνατότητα να συγκρατήσει τα εκατομμύρια των σύρων προσφύγων; Όσα είδαμε να συμβαίνουν φέτος στην Ευρώπη, η άφιξη και η αυτοοργανωμένη μετακίνηση περίπου μισού εκατομμυρίου μεταναστών και προσφύγων, συμπίπτει με τη δομική κατάρρευση του μεταναστευτικού καθεστώτος της ΕΕ. Σε τελική ανάλυση ήταν η μεταναστευτική κίνηση που οδήγησε στην κατάρρευσή του. Πιστεύω ότι οι δυνάμεις αυτές είναι μια πρόκληση και για τον ίδιο τον Ερντογάν. Υπάρχει βέβαια πάντα ο κίνδυνος της προσφυγής στη βίαιη καταστολή και γι' αυτό πρέπει να στρέψουμε σταθερά την προσοχή μας σε όσα συμβαίνουν στην Τουρκία.

Αναφέρθηκες στην κατάρρευση του συνοριακού καθεστώτος της ΕΕ. Πιστεύεις ότι μετά τους πρόσφατους περιορισμούς που επέβαλε η Δημοκρατία της Μακεδονίας στη μετακίνηση των προσφύγων στο σύνορο της Ειδομένης τελειώνει μια περίοδος ελεύθερης μετακίνησης;
Από όσα γνωρίζουμε σχετικά με τη μεταναστευτική κίνηση στα Βαλκάνια νομίζω ότι δύσκολα μπορούμε να μιλάμε για ελεύθερη μετακίνηση. Ακόμη και αν τα κράτη δεν είχαν τον έλεγχο, δεν μπορούσαν, για παράδειγμα, να σταματήσουν τη μεταναστευτική κίνηση στα σύνορα ή σε στρατόπεδα, διατήρησαν έναν ικανό βαθμό ελέγχου και υποδομών ώστε να καναλιζάρουν τη μετανάστευση σε ένα διάδρομο και να προωθήσουν τη διέλευση με έναν πολύ γρήγορο ρυθμό. Σε αυτό πιστεύω ότι μπαίνει σήμερα ένα τέλος και ξεκινάει μια φάση όπου τα κράτη θα πειραματίζονται με τεχνικές επιβράδυνσης και διάσπασης της μεταναστευτικής κίνησης. Όσα βλέπουμε στην Ειδομένη είναι ακριβώς αυτό, επιχειρείται η επιλογή και ο διαχωρισμός ενός τμήματος από την κύρια μεταναστευτική κίνηση έτσι ώστε να διευκολυνθεί ο έλεγχός της.
Είναι σημαντικό να καταλάβουμε ότι δεν πρόκειται για μεμονωμένη πολιτική της Μακεδονίας ή της Σλοβενίας. Είμαι πεπεισμένος ότι αποτελεί συντονισμένη κίνηση προερχόμενη από τις Βρυξέλλες. Πριν ένα μήνα, η λεγόμενη «σύνοδος ηγετών» των Βαλκανίων δημιούργησε για πρώτη φορά ένα νέο πεδίο άσκησης μεταναστευτικής πολιτικής, που συγκεντρώνει ιδιαίτερο ενδιαφέρον στο χώρο που αναφέρεται ως ο «βαλκανικός δρόμος». Κράτη-μέλη της ΕΕ, κράτη υποψήφια προς ένταξη και μη συζητούν τρόπους για να επανακτήσουν τον έλεγχο επί της μετανάστευσης. Τον επόμενο μήνα θα δούμε πολλές πρωτοβουλίες και πειραματισμούς διακυβερνητικής διαχείρισης της μετανάστευσης.
Δεν αποτελεί πρόβλημα για την ΕΕ και τα εκτός ΕΕ κράτη του «βαλκανικού δρόμου» το γεγονός ότι είναι νομικά και θεσμικά ετερογενή; Μπορούν να αντιδράσουν με ένα συντονισμένο τρόπο;

Ακόμη και αν μπορούν δεν νομίζω ότι γνωρίζουν τον τρόπο. Η αντίδρασή τους βρίσκεται υπό επεξεργασία. Ο ετερογενής χώρος των Βαλκανίων μπορεί να αποδειχθεί το κατάλληλο εργαστήριο για τον πειραματισμό πάνω σε νέους τρόπους προσέγγισης της μετανάστευσης. Βέβαια, ανά πάσα στιγμή μπορεί να καταφύγουν στη βία και τη μαζική κράτηση, αλλά δεν είμαι πεπεισμένος ακόμη ότι αυτό είναι που πρόκειται να δούμε. Το πρόβλημα της ΕΕ είναι ότι ενώ τις τελευταίες δεκαετίες επιχειρεί τον εξευρωπαϊσμό της μεταναστευτικής και προσφυγικής πολιτικής, έχει στην πραγματικότητα δημιουργήσει ένα μάλλον άκαμπτο πλαίσιο που δεν της επιτρέπει ελιγμούς. Αυτό αφορά κατά κύριο λόγο την αυξανόμενη επιρροή της νομοθεσίας ανθρωπίνων δικαιωμάτων που επιβάλλεται μέσω δικαστικών αποφάσεων, ιδιαίτερα του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Αν είναι κάτι που μπορώ να προβλέψω, είναι ότι θα πολλαπλασιαστεί η προσφυγή των κρατών σε μορφές κράτους έκτακτης ανάγκης και κατάστασης εξαίρεσης, ώστε να προβούν σε νέες πολιτικές ελέγχου της μετανάστευσης, που παρακάμπτουν το δημοκρατικό έλεγχο και τους νομικούς περιορισμούς.

* Ο Μπερντ Κάσπαρεκ είναι μέλος της οργάνωσης Karawane-Muenchen και του http://bordermonitoring.eu/. Πρόσφατα συμμετείχε στην εκδήλωση του Δικτύου «Προσφυγική κρίση ή κρίση του ευρωπαϊκού καθεστώτος ελέγχου και διαχείρισης της μετανάστευσης;», στο Στέκι Μεταναστών της Αθήνας.