Κοινωνική αυτοοργάνωση σε καιρούς κρίσης: Ένα παράδειγμα από την Αργεντινή
Τι σημαίνει να συμμετέχεις σε πολιτικές και κοινωνικές οργανώσεις που δουλεύουν στις φτωχογειτονιές της Αργεντινής εν προκειμένω, έχουν πρόταγμα τη λαϊκή χειραφέτηση και εξουσία, αντιπαλεύουν το νεοφιλελευθερι-σμό και τον ιμπεριαλισμό και κινητοποιούνται στο πλαίσιο της αλληλεγγύης και των εναλλακτικών μορφών (συν)ύπαρξης και δράσης;
Στην Αργεντινή αυτή η μορφή πολιτικοποίησης εμφανίζεται λίγα χρόνια πριν από την κρίση του 2001-2002 και διευρύνεται στη συνέχεια. Ταυτόχρονα, δεν είναι τυχαίο ότι την ίδια περίοδο οι παραδοσιακές πολιτικές οργανώσεις και τα κόμματα έχουν χάσει το κύρος τους και τα ερείσματά τους στην κοινωνία και εν πολλοίς έχουν ταυτιστεί στη συνείδηση της πλειονότητας με τον ακραίο πολιτικαντισμό και τη διαφθορά. Στο μεταξύ, η ψαλίδα μεταξύ φτωχών και πλουσίων έχει διευρυνθεί, και η φτωχοποίηση των ήδη φτωχών απειλεί πλέον τη ζωή των τελευταίων, με την πολιτεία να περιορίζεται σε διαχείριση της ανέχειας.
Η επιτακτική ανάγκη, η μαχητικότητα των «από κάτω» σε συνδυασμό και με τις ιδιαιτερότητες της Λατινικής Αμερικής (βλ. μεταξύ άλλων, τα φεουδαλικά χαρακτηριστικά της κοινωνίας, την ύπαρξη ιθαγενικών κινημάτων, το ρόλο της Θεολογίας της Απελευθέρωσης στην οργάνωση των «από κάτω», τα κινήματα των ανέργων, των Πικετέρος κ.λπ.) δημιούργησαν μια νέα μορφή πολιτικοποίησης που εξαπλώθηκε σε δίκτυα από γειτονιά σε γειτονιά και από πόλη σε πόλη σε ολόκληρη τη χώρα. Έτσι θα δημιουργηθεί ένα κίνημα πολλά υποσχόμενο, το οποίο, αφενός, πάλευε για την επιβίωσή του επενδύοντας στο «μαζί» και στην αξιοπρέπεια, οικοδομώντας δομές αλληλεγγύης με οριζόντιο τρόπο και, αφετέρου, διεκδικούσε θέση και δικαιώματα πιέζοντας την πολιτεία για παροχές, κοινωνικό κράτος κ.λπ.
Μια τέτοια πολιτική-κοινωνική οργάνωση είχαμε την τύχη να γνωρίσουμε από κοντά και μάλιστα από τα πρώτα βήματά της. Το όνομα αυτής BibliotecaPopularUturuncos(Λαϊκή Βιβλιοθήκη Ουτουρούνκος) που ως προς το όνομα μόνο την καλή πρόθεση δήλωνε. Στήθηκε στα φτωχά και παρατημένα προάστια της εξίσου παραμελημένης επαρχίας Χουχούι στα βόρεια της Αργεντινής. Αρχικοί εμπνευστές, μια παρέα ντόπιων και νεοφερμένων αριστερών που είχαν ήδη την εμπειρία αυτού του τρόπου δράσης σε άλλες πόλεις της Αργεντινής και θέλησαν να φτιάξουν κάτι παρεμφερές σε μια φτωχογειτονιά όπου ζουν κυρίως οικογένειες Ινδιάνων σε αυθαίρετα. Πρώτα απ' όλα χρειαζόταν ένα ας το πούμε με ελληνικούς όρους «στέκι».
Μια πετυχημένη πρώτη εκδήλωση-γιορτή, την ημέρα του παιδιού, έγινε η αφορμή για να γνωστοποιηθεί το νέο εγχείρημα στη γειτονιά. Εκείνη τη μέρα, εκτός από την παράσταση κουκλοθέατρου, το γάλα των παιδιών, τους χορούς και τις μουσικές μικρών και μεγάλων, μπήκε το θεμέλιο για τη δημουργία μιας μόνιμης συνέλευσης των κατοίκων, όπου θα συζητούσαν τις ιδιαίτερες ανάγκες τους. Σύντομα στη συνέλευση αυτή θα εκφραζόταν η επιθυμία σύνδεσής της με το FrentePopularDarioSantillan(Λαϊκό Μέτωπο Νταρίο Σαντιγιάν) που δραστηριοποιούνταν μέσω πολλών και διαφορετικών μεταξύ τους οργανώσεων σε ολόκληρη την Αργεντινή, αλλά με κοινό όραμα και με χαρακτηριστικά για τα οποία μιλήσαμε στην αρχή. Πράγματι, η Λαϊκή Βιβλιοθήκη έγινε μέλος του Μετώπου, γεγονός πολύ σημαντικό για το μέλλον της νέας οργάνωσης, καθώς στο εξής εντάχθηκε σε ένα σύστημα διαρκούς επαφής, συναντήσεων, συζητήσεων, ανταλλαγής εμπειριών με τις υπόλοιπες ομάδες του δικτύου, ενώ έλαβε και πολύ μεγάλη βοήθεια σε όλα τα επίπεδα (υλικοτεχνικό, οικονομικό, τεχνογνωσίας).
Πλέον, στη Λαϊκή Βιβλιοθήκη, εκτός από την εβδομαδιαία συνέλευση, ξεκίνησαν να γίνονται σεμινάρια μουσικής, χορού και ζωγραφικής που λειτουργούσαν ως πόλος έλξης των νέων της γειτονιάς. Εκείνο όμως που αποτέλεσε σε πρώτη φάση την αιτία για σταθερή συμμετοχή, ήταν η λήψη ενός επιδόματος που μοιραζόταν σε νέους με συγκεκριμένο προφίλ (με κριτήριο κυρίως την ηλικία και την ανεργία). Το δεύτερο μεγάλο μπουμ που προσέλκυσε πολλούς ενήλικες ήταν η λήψη και διανομή του λεγόμενου οικογενειακού καλαθιού (με βασικά τρόφιμα, αλεύρι, γάλα σε σκόνη, ζάχαρη, λάδι κ.λπ.). Τα τρόφιμα για το καλάθι στέλνονταν από τα κεντρικά του Λαϊκού Μετώπου Νταρίο Σαντιγιάν και είναι προϊόν πολύχρονων και πολύ δυναμικών αγώνων που πέτυχαν να τους δίνεται η συγκεκριμένη παροχή (είτε σε είδος είτε σε κεφάλαιο) από την πλευρά του κράτους.
Καθώς κυλούσε ο καιρός, καταπιανόμασταν με διάφορα πράγματα: το σταδιακό χτίσιμο του στεκιού, τη δημιουργία ενός συνεταιρισμού, τη διοργάνωση λοταρίας στη γειτονιά για να βγουν τα έξοδα, συζήτηση για την πολιτική συγκυρία, συμμετοχή σε πορείες και επαφή με άλλα πολιτικά μορφώματα της περιοχής (φοιτητικό κίνημα, σωματεία, πολιτικά κόμματα και κοινωνικές οργανώσεις) Έτσι, η Βιβλιοθήκη αποκτούσε μορφή και στόχους.
Να πούμε, βέβαια, ότι ο κόσμος ερχόταν όταν ένιωθε ότι έχει κάτι να κερδίσει από τη συμμετοχή του. Έτσι, είτε το επίδομα νέων και το καλάθι της νοικοκυράς είτε αργότερα κάποιες απαλλοτριώσεις γαιών που έγιναν, μάζεψαν απότομα δυσανάλογα πολύ κόσμο. Σε όλες αυτές τις περιπτώσεις προέκυπταν διάφορα ζητήματα. Προέκυπτε κατ΄αρχάς ένα θέμα για το ποιος δικαιούνταν τις παροχές και ποιος όχι δεδομένου ότι δεν έφταναν πάντα για όλους. Έτσι έπρεπε να γίνουν συνελεύσεις και να αποφασιστεί από κοινού βάσει ποιων κριτηρίων κάποιος δικαιούνταν να παίρνει κάποια από τις παροχές, με βασικό κριτήριο τη συμμετοχή στις εβδομαδιαίες συνελεύσεις.
Ένα άλλο μεγάλο ζήτημα ήταν να γίνει κατανοητό ότι αυτές οι παροχές (τρόφιμα, επιδόματα, δυνατότητα δημιουργίας συνεταιρισμού κ.λπ.) ήταν το αποτέλεσμα αγώνων των «από κάτω» που είχαν κερδηθεί στο πολύ πρόσφατο παρελθόν και όχι μια «ευγενική προσφορά» από την πλευρά είτε του κράτους είτε μια ισχυρής πολιτικής οργάνωσης. Έτσι, όταν κάποτε προτάθηκε από κάποιες άνεργες συντρόφισσες στη συνέλευση να πουλάμε τα κουτιά γάλα ή άλλα προϊόντα που μας έστελναν στο πλαίσιο του οικογενειακού καλαθιού, υπήρξε μια πολύ ωραία αφορμή για να γίνει γνωστός ο αγώνας που είχαν κάνει άλλοι σε άλλες πόλεις ώστε να αποσπάσουν από το κράτος τα τρόφιμα και τα επιδόματα ή οι πιέσεις που άσκησαν σε άλλη περίσταση για να βελτιώσουν τους όρους των συναιτερισμών.
Ένα επόμενο θέμα ήταν να συντονίζεται όλος αυτός ο κόσμος όχι μόνο με τον καθημερινό αγώνα επιβίωσης αλλά και με την ευρύτερη πολιτική συγκυρία και με το λαϊκό κίνημα.
Ωστόσο, φαίνεται ότι πάντα υποβόσκει μια σημαίνουσα διαφορά μεταξύ του «πολιτικού» και του «κοινωνικού», της δουλειάς στη γειτονιά και της παραδοσιακής πολιτικής δουλειάς, της αυτονομίας και αποστασιοποίησης από κράτος, κόμματα, εκκλησία από τη μια, και της επιθυμίας και συχνά ανάγκης για παιχνίδι στην κεντρική πολιτική σκηνή, από την άλλη. Πράγματι, αυτή η διαχωριστική γραμμή γίνεται ορατή τα τελευταία χρόνια, αλλά ταυτόχρονα δεν είναι σαφής και διαπερνά τους χώρους οριζόντια, ανεξάρτητα αν ρίχνουν το βάρος στο κοινωνικό ή στο πολιτικό, οδηγώντας κάποιες φορές ακόμα και σε διάσπαση οργανώσεων. Και η ασάφεια αυτή εντοπίζεται στο γεγονός ότι ενώ εξακολουθεί να υπάρχει η πεποίθηση ότι το πεδίο μάχης εντοπίζεται στις φαβέλες και στη συνδιαμόρφωση με τον κόσμο αυτό όπως περιγράψαμε, κάποιοι πιστεύουν ότι για την κοινωνική αλλαγή είναι εξίσου σημαντικό να ακολουθήσουν ταυτόχρονα και ένα πιο παραδοσιακό μονοπάτι, όπως η συμμετοχή στις εκλογές. Αυτό όμως είναι μια άλλη ιστορία που θα παρουσιάσουμε αναλυτικότερα σε ένα επόμενο άρθρο.
Μυρτώ Λαζαρίδου
