Στρατόπεδα συγκέντρωσης ή ανοιχτά κέντρα φιλοξενίας;
Τον Ιούλιο του 2012 το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων επιδίκασε αποζημίωση ύψους 61.000 ευρώ στον Ιμπραήμ Μαχμούντι και την οικογένειά του, κρατούμενους το 2009 στην Παγανή της Λέσβου. Στην περίπτωση της οικογένειας Μαχμούντι, το ελληνικό κράτος είχε παραβιάσει τα άρθρα 3, 5 και 13 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου για την απαγόρευση των βασανιστηρίων και το δικαίωμα πραγματικής προσφυγής κατά της κράτησης. Μόλις ένα μήνα μετά, τον Αύγουστο του 2012, με την εφαρμογή του «½ένιου Δία», ό,τι το 2009 έμοιαζε αλλά δεν ήταν εξαίρεση, θα αποτελούσε στο εξής τον κανόνα. Και, το κυριότερο: Ο κανόνας αυτός δεν θα αφορούσε μόνο τους «λαθραίους», αλλά και πρόσφυγες-αιτούντες άσυλο ή μετανάστες που λόγω ανεπαρκούς αριθμού ενσήμων δεν κατάφεραν να ανανεώσουν τα έγγραφά τους.
Χρειάζεται να το υπογραμμίσουμε: Οι άθλιες συνθήκες κράτησης, ο εγκλεισμός σε κοντέινερ που βράζουν το καλοκαίρι και παγώνουν το χειμώνα, η στέρηση ρούχων, η άθλια σίτιση, η στέρηση της ιατροφαρμακευτικής φροντίδας και της επικοινωνίας με τον έξω κόσμο, η έλλειψη ειδών προσωπικής υγιεινής, όσα δηλαδή συνθέτουν την καθημερινότητα σε Αμυγδαλέζα, Κόρινθο, Ορεστιάδα και αλλού δεν οφείλονται στην οικονομική κρίση ή την «έκτακτη ανάγκη». Δεν οφείλονται εκεί, γιατί, πολύ απλά, αυτές ακριβώς οι συνθήκες προϋπήρχαν της κρίσης. Και, επίσης, γιατί η δημιουργία και λειτουργία των κέντρων κράτησης δεν καλύπτονται από τον εθνικό προϋπολογισμό αλλά από ευρωπαϊκά κονδύλια.
Η κράτηση υπό εξευτελιστικές συνθήκες, λοιπόν, με δεδομένο ότι ένα σημαντικό τμήμα των κρατουμένων δεν μπορεί, στην πράξη, να επιστρέψει στη χώρα προέλευσης, αποτελεί πολιτική επιλογή της παρούσας κυβέρνησης. Το επιβεβαιώνει ο Νίκος Δένδιας, σε δήλωση-σχόλιό του για τη φετινή εξέγερση στην Αμυγδαλέζα: «Η Ελλάδα δεν είναι πια ξέφραγο αμπέλι». Μας το έχουν δηλώσει οι αρχές στις επισκέψεις μας στα κέντρα κράτησης: Όσο χειρότερες οι συνθήκες κράτησης τόσο σαφέστερο το μήνυμα προς τους μετανάστες και την Ευρωπαϊκή Ένωση ότι η Ελλάδα δεν θέλει άλλους μετανάστες.
Κάπως έτσι, η εν μια νυκτί μετατροπή πρώην στρατοπέδων και αστυνομικών σχολών σε κέντρα κράτησης, η καταχρηστική γενίκευση της κράτησης (ενώ πρόκειται για μέτρο κατ' εξαίρεσιν, που πρέπει να αιτιολογείται) και η παράταση του χρόνου κράτησης μέχρι 18 μήνες, για ανθρώπους που ας μη το ξεχνάμε! δεν έχουν κάνει κανένα έγκλημα, ούτε έχουν περάσει από δίκη, κοστίζουν πλέον ζωές.
Ευρωπαίοι επίτροποι όπως ο Νιλς Μούιζνιεκς, διεθνείς και εγχώριες οργανώσεις για τα ανθρώπινα δικαιώματα, αλλά και ο ξένος Τύπος καταγγέλλουν με ιδιαίτερα σκληρή γλώσσα την πολιτική αυτή. Για την κυβέρνηση, πάλι, αυτή είναι η συνθήκη που διασφαλίζει την «εθνική κυριαρχία» εξ ου και η ίδια διαβεβαίωνε προς τα έξω, απαντώντας στην έκθεση Μούιζνιεκς, ότι «η χώρα βρίσκεται στη σωστή κατεύθυνση». Ποια είναι η κατεύθυνση αυτή; Η συνειδητή υπονόμευση κάθε εναλλακτικής δομής, όπως το ανοιχτό κέντρο φιλοξενίας προσφύγων στη Μυτιλήνη, η δημιουργία όλο και περισσότερων κέντρων κράτησης, η εκχώρηση της φύλαξής τους σε ιδιωτικές εταιρείες σεκιούριτι και η αχρήστευση του κοινοβουλευτικού ελέγχου που επισημαίνει τα αδιέξοδα αυτής της πολιτικής σε κάθε της βήμα.
Και όμως, στη Μυτιλήνη διαπιστώσαμε ότι ένα άλλο, ανοιχτό μοντέλο μπορεί να λειτουργήσει. Το διαπιστώσαμε στις αρχές του Σεπτέμβρη, όταν, ως κλιμάκιο του ΣΥΡΙΖΑ (Δημοσθένης Παπαδάτος-Αναγνωστόπουλος, Μάνια Μπαρσέφσκι, Ελένη Σπαθανά και η γράφουσα) επισκεφτήκαμε τις πρώην κατασκηνώσεις του ΠΙΚΠΑ στη Νεάπολη της Μυτιλήνης, που λειτουργούν ως ανοιχτή δομή φιλοξενίας (τις έχει παραχωρήσει ο Δήμος). Είδαμε Σύρους και Αφγανούς πρόσφυγες να ζουν ανθρώπινα σε μικρά ξύλινα σπίτια, ανάμεσα σε δέντρα (κι όχι σε κοντέινερ, χωρίς καν υπόστεγο, με δύο μέτρα χώρου για προαυλισμό, σε περιοχή χωρίς ούτε σπιθαμή πράσινο...). Είδαμε ανθρώπους που διατηρούν την αξιοπρέπεια και την ελπίδα τους, που μπορούν να είναι μαζί με την οικογένειά τους, τα παιδιά τους να παίζουν και να γελάνε. Ο χώρος είναι ανοιχτός και προσβάσιμος στους ντόπιους. Οι ομάδες υποστήριξης μεταναστών και προσφύγων και το χωριό «Όλοι Μαζί» τους στηρίζουν και τους βοηθούν να αποκτήσουν δεσμούς με το νησί. Η τοπική κοινωνία, βέβαια, δεν πρέπει να επωμίζεται το βάρος και να υποκαθιστά την πολιτεία στην ευθύνη της, γιατί κάτι τέτοιο δεν της αναλογεί και θα εξαντληθεί, μπορεί όμως να λειτουργεί υποστηρικτικά και αυτό πράττει.
Επισκεφτήκαμε ακόμα το ανοιχτό κέντρο υποδοχής ασυνόδευτων ανήλικων στην Αγιάσο, που θα μπορούσε να ανθίζει και να φιλοξενεί 90 παιδιά, αν είχε τη στήριξη της πολιτείας. Σήμερα, δυστυχώς, φυτοζωεί και παρακμάζει, μπορεί να φιλοξενήσει μόνο 20 παιδιά, με τον διευθυντή του να έχει αναλάβει ο ίδιος καθημερινά το μαγείρεμα του φαγητού, περιμένοντας το επόμενο πακέτο ΕΣΠΑ για να μην κλείσει...
Και όμως, η κυβέρνηση, αντί να υποστηρίζει τέτοιες ανοιχτές δομές, μόλις εγκαινίασε ένα νέο κέντρο κράτησης στο νησί, στη Μόρια: κλειστό και απομακρυσμένο από κατοικημένη περιοχή, στο φρικτό και κυρίαρχο πια, όπως φαίνεται, πρότυπο της Αμυγδαλέζας.
Σκεφτήκαμε όλα τα άθλια κέντρα κράτησης που έχουμε επισκεφτεί, τα κάγκελα, τα συρματοπλέγματα και τα κρατητήρια των αστυνομικών τμημάτων που λειτουργούν ως κέντρα κράτησης, χωρίς ήλιο και χώρο για προαυλισμό. Θυμηθήκαμε τους ανθρώπους εκεί που κρατούνται στοιβαγμένοι για 18 μήνες, σε απόγνωση, που δεν ξέρουν τι θα τους συμβεί στο μέλλον, χωρίς να μπορούν να κάνουν τίποτα μες στη μέρα τους.
Αυτή η αθλιότητα και η κόλαση πρέπει να σταματήσουν. Τα κέντρα κράτησης και τα κολαστήρια-κρατητήρια πρέπει να κλείσουν. Υπάρχει άλλο μοντέλο, ριζικά αντίθετο: Αν το επιλέξει και το στηρίξει το κράτος, χάρη στην ανθρωπιά και την αλληλεγγύη των τοπικών κοινωνιών, μπορεί να λειτουργήσει με επιτυχία. Μας το δείχνει το παράδειγμα του ανοιχτού κέντρου φιλοξενίας στη Νεάπολη της Μυτιλήνης.
Βασιλική Κατριβάνου
